Cmentarz Żołnierzy II Armii Wojska Polskiego w ZgorzelcuHistoria zgorzeleckiego Cmentarza Żołnierzy II Armii Wojska Polskiego poległych podczas forsowania Nysy Łużyckiej i w czasie walk o Łużyce 4 września 1946 r. dowódca okręgu śląskiego, gen. dyw. Stanisław Popławski wydał rozkaz, na mocy którego kpt. Józef Czapaluk i ppor. Osowski zostali powołani do wyszukania odpowiedniego miejsca pod cmentarz poległych podczas operacji Łużyckiej żołnierzy II Armii Wojska Polskiego. Rozkaz był równocześnie sygnałem do rozpoczęcia ekshumacji zwłok poległych żołnierzy.

 

Odpowiedzialni za jej przebieg byli ci sami oficerowie. Początkowo planowano, że cmentarz zostanie założony na terenie między Rothenburgiem a Toporowem, a więc w miejscu, które było obszarem dowodzenia gen. Karola Świerczewskiego, jednak po oględzinach zrezygnowano z tej lokalizacji m.in. ze względu na położenie w lesie, w oddaleniu od jakichkolwiek miejscowości oraz brak dróg dojazdowych. Ostatecznie cmentarz postanowiono założyć w Zgorzelcu, wybierając na ten cel miejsce we wschodniej części miasta, w pobliżu istniejącego cmentarza komunalnego. Umowę z władzami miasta podpisano 10 października 1946r.
Ekshumacje
Do prac ekshumacyjnych na terenach walk skierowani zostali żołnierze 5,7,8,9 i 10 dywizji piechoty oraz 6 i 7 pułku czołgów, a więc oddziałów, które walczyły na objętych Operacją Łużycką terenach. Grupa ekshumacyjna składała się z 35 oficerów, 104 podoficerów oraz 272 szeregowych. Żołnierze zostali podzieleni na 6 grup, a każda grup dzieliła się na grupę ekshumacyjną (dowódca posiadał trzymiesięczną przepustkę uprawniającą go do poruszania się na terenie Niemiec), pisarza, kierowców i żołnierzy – grabarzy oraz na grupę pracującą na terenie Zgorzelca. Członkowie grup zmieniali się rotacyjnie. Grupy pracujące na terenie Niemiec posiadały szczegółową mapę terenu oraz wykaz osób, które prawdopodobnie na nim zginęły. Wg. zgorzeleckiego historyka Romana Zgłobickiego, autora opracowania pt.: ,,Obozy i cmentarze wojenne w Zgorzelcu", podczas prac ekshumacyjnych natrafiano na mogiły Wojska Polskiego będące pod opieką miejscowych Serbołużyczan.
Pierwszy cmentarz
Do 29 października 1946 r., do Zgorzelca przywieziono 56 odnalezionych poległych żołnierzy WP. Cmentarz został poświęcony 1 listopada 1946 roku, podczas mszy polowej odprawianej przez proboszcza miejscowej parafii, ks. Józefa Rogoża. Uroczyste otwarcie cmentarza miało miejsce wiosną 1947 roku. Uroczyste nabożeństwo żałobne z udziałem mieszkańców i władz Zgorzelca oraz kompanii honorowej Wojska Polskiego, celebrował kapelan wojskowy I Łużyckiej Brygady Ochrony Pogranicza. Na cmentarzu, w mogiłach ziemnych opatrzonych drewnianymi krzyżami oraz palikami z tabliczkami, na których zapisano numer mogiły, spoczywało już wówczas 3384 żołnierzy. W centralnej części cmentarza znajdował się pomnik - znicz, a za nim kaplica i mównica. Na końcu nekropolii stał dębowy krzyż. Główna brama i całe ogrodzenie nekropolii wykonane były z drewna. Na bramie umieszczono napis: ,,Cmentarz Bohaterów 2 Armii".
Przebudowy
Niedługo potem, bo już jesienią 1948 roku, przystąpiono do przebudowy nekropolii. Do prac budowlanych skierowano 8 Polaków oraz 90 Greków. W ramach przebudowy teren cmentarza wyrównano nawiezioną z sąsiednich pól ziemią, mogiły otoczono obrzeżami, a na każdej z nich umieszczono Krzyż Grunwaldzki i tabliczkę z nazwiskiem lub napisem „nieznany". Cmentarz został też ogrodzony betonowym, nieco ponad metrowej wysokości murem. Prowadziła do niego nowa, metalowa brama.
Kolejna przebudowa nekropolii miała miejsce w latach 1961 – 64. Autorami nowego projektu byli inżynierowie Gnasz i Żarnowski. Całkowicie zmieniono wówczas część frontową. Od strony ulicy cmentarz odgrodzono blisko półtorametrowym murem oporowym, za którym biegła druga linia muru zamykająca zieloną skarpę. Na cmentarz prowadziły dwie partie schodów i podesty z płyt betonowych. Wejścia „strzegły" ustawione na podestach dwie armaty. Wymieniono też krzyże, płyty, ziemię na grobach. Usunięto dębowy krzyż, a centrum ustawiono nowy pomnik – obelisk.
Trzecia, najbardziej okazała przebudowa nekropolii, miała miejsce w latach 1967 – 1968. Jej inicjatorem był ówczesny minister obrony narodowej gen. Marian Spychalski. Autorem projektu przebudowy był mgr inż. arch. Tadeusz Ptaszycki z Krakowa, a niezbędną dokumentację opracowano w krakowskim Miastoprojekcie. Prace prowadziło Wojewódzkie Przedsiębiorstwo Robót Elewacyjno – Porządkowych w Legnicy. Przy przebudowie pracowali żołnierze ze Zgorzelca i Brzegu (głównie studenci seminariów duchownych). Podczas prac przeniesiono 578 grobów, zlikwidowano ogrodzenie i alejki boczne. Na mogiłach ustawiono jednakowej wielkości Krzyże Grunwaldzkie z betonu zbrojonego oraz tabliczki z nazwiskami, stopniami wojskowymi, datami urodzenia i śmierci pochowanych w nich żołnierzy. W centrum nekropolii postawiono znicz gazowy, a na koronie otaczającego cmentarz wału ziemnego ustawiono 100 piaskowych bloków, na których wyryto nazwy jednostek walczących podczas operacji berlińskiej i praskiej. Prace kamieniarskie w głównych alejach cmentarza wykonanych ze zbitego piaskowca sprowadzonego z kamieniołomów w Brennie koło Cieszyna prowadzili członkowie Krakowskiego Związku Artystów Plastyków. Od tamtej pory cmentarz ma regularny kształt kwadratu i mieści 40 rzędów (pierwotnie rzędów było ich 42) mogił. Przecinające się w centrum placu 2 aleje główne dzielą cmentarz na 4 równe części.

Pomnik Orła
6 maja 1978 roku, w pasie terenu oddzielającego cmentarz wojskowy od komunalnego, biegnącym wzdłuż wschodniej krawędzi nekropolii wojskowej, odsłonięto pomnik orła piastowskiego. Orzeł posadowiony na cokole przypominającym słup graniczny patrzy na zachód, w stronę granicy na Nysie Łużyckiej. Autorem projektu był rzeźbiarz Józef Potępa. Odlew orła wykonały Gliwickie Zakłady Urządzeń Technicznych. Wymiary pomnika: fundament – głębokość 1,5 m, wysokość pomnika 9,80 m, wysokość orła 5,5 m i waga 8000 kg. Po ubiegłorocznych obchodach rocznicowych miasto wyczyściło pomnik i dzięki wsparciu PGE przeprowadziło remont cokołu i placu przy pomniku.

Kolejne pochówki
W okresie późniejszym miały miejsce kolejne pochowki żołnierzy Wojska Polskiego: 17 października 1972r, ekshumowano 3 groby z Parowej, 30 listopada 1972 roku - 13 żołnierzy z mogiły w Pisarzowicach, 21 maja 1982 roku - 12 żołnierzy odnalezionych na terenie ówczesnej NRD. Ostatni pogrzeb miał miejsce w dniu 26 kwietnia 2008 roku – do Zgorzelca przywieziono wówczas szczątki 10 żołnierzy (ośmiu mężczyzn i dwóch kobiet) 17 pułku piechoty.
Na cmentarzu pochowano (według stopni wojskowych): 1 podpułkownika Nikifora Jaśkiewicza, 7 majorów, 24 kapitanów, 43 poruczników, 195 podporuczników, 98 chorążych, 7 podchorążych (w czasie wojny zaliczano ich do oficerów). Pozostali to podoficerowie i szeregowcy. Spoczywa tu także 6 kobiet żołnierzy (sanitariuszek i telefonistek.
W ostatnich latach nekropolia przeszła renowację alej głównych, a na jej wschodniej krawędzi ustawiono kamienne tablice z nazwiskami żołnierzy spoczywających na cmentarzu. Środki przekazywane na utrzymanie cmentarza nie są jednak wystarczające do przeprowadzenia kapitalnego remontu, którego wymaga całe założenie.

Renata Burdosz

Najnowsza Gazeta

300

Reklama

Kursy walut

KUPNO SPRZEDAŻ
euro EUR 4,3100zł 4,3500zł
usd USD 4,0300zł 4,0200zł
usd CHF 4,4400zł 4,5600zł
usd GBP 5,0100zł 5,0012zł
czk CZK 0.1800zł 0.1940zł

Kurs z dnia: 2024-03-27

Pogoda

+8
°
C
+11°
+
Zgorzelec
Wtorek, 16
Środa
+ +
Czwartek
+ +
Piątek
+10° +
Sobota
+10° +
Niedziela
+ +
Poniedziałek
+ +
Prognoza 7-dniowa