Kwartet na koniec czasu 2020

Co roku Fundacja Pamięć Edukacja Kultura i polsko-niemieckie stowarzyszenie Meetingpoint Music Messiaen podejmują różne wątki historii Stalagu VIIIA. Co roku przejmująca kompozycja Oliviera Messiaena „Kwartet na koniec czasu”, staje się punktem wyjścia do wspomnień i rozważań o ludziach, sztuce, świecie. Od czterech lat historia i muzyka układają się w program Międzynarodowych Dni Messiaena. Ich kolejna edycja już 15 stycznia.

Zimno ma barwę niebieską, gorąco czerwoną. A jakiego koloru jest muzyka? Czy ona w ogóle ma kolory? I czy to możliwe, że muzyka komponowana i wykonywana w niewoli zmienia barwy? To właśnie tego typu pytania i poszukiwania odpowiedzi na nie w wypełnią w dużej mierze czwartą edycję Międzynarodowych Dni Messiaena. Tym razem bowiem w centrum zainteresowania znajdzie się synestezja, której doświadczać miał Messiaen i której śladów można dopatrzeć się w „Kwartecie na koniec czasu”, skomponowanym i po raz pierwszy wykonanym podczas pobytu w niewoli. Polsko-niemieckie stowarzyszenie „Meetingpoint Music Messiaen“ od dwunastu lat upamiętnia to obozowe prawykonanie z 15 stycznia 1941 roku, organizując zimowe koncerty, podczas których „Kwartet na koniec czasu” przypomina o tragedii jeńców byłego niemieckiego obozu jenieckiego Stalag VIIIA. Koncerty, które początkowo odbywały się w ogromnym namiocie, ustawianym na skraju lasu porastającego poobozowe pozostałości, od 2015 roku przeniosły się do wnętrza nowoczesnego, multimedialnego „Europejskiego Centrum Pamięć, Edukacja, Kultura – Meetingpoint Music Messiaen“, nad którym pieczę sprawuje polska Fundacja Pamięć, Edukacja, Kultura. Wraz z otwarciem centrum, styczniowe późnowieczorne koncerty rocznicowe przekształciły się w festiwal Międzynarodowe Dni Messiaena, na którego program składają się wydarzenia muzyczne i spotkania z historią. Wystawy, odczyty, oprowadzenia, warsztaty i koncerty, a wśród nich ten najważniejszy, podczas którego kolejne kwartety złożone z młodych, utalentowanych muzyków z całego świata wykonują przejmujące dzieło Oliviera Messiaena – wszystko to pozwala poznać II wojnę światową z innej niż podręcznikowa strony, dowiedzieć się jak cegiełka po cegiełce budował się zbrodniczy system, posłuchać o mechanizmach wojny, działaniu propagandy, ludzkiej naturze, ale też o ofiarach, ich woli przetrwania i walce o zachowanie człowieczeństwa, godności i normalności w nienormalnych warunkach.
Tak nienormalnych, że w umęczonej głowie wycieńczonego zimnem, głodem i pracą ponad siły człowieka rodzą się łudząco realistyczne wizje pełne kolorów i dźwięków. Anioły, światło, barwy, dźwięki… Czy niezwykle sugestywne apokalityczne obrazy zapisane w „Kwartecie na koniec czasu”, rozpisane na nuty, to efekt synestetycznych zdolności Oliviera Messiaena? To prawda, że kolor muzyki był dla niego najważniejszy, zaraz po rytmie. I że pozostawił po sobie dzieła, w których barwy i dźwięki, obrazy i muzyka przeplatają się z sobą i łączą. Czy jednak na pewno był synestetykiem? Zdania na ten temat są podzielone, ale synestezja to zjawisko ciekawe samo w sobie, dlatego wybrano je na motyw przewodni czwartej edycji Międzynarodowych Dni Messiaena.
Wydarzenia festiwalowe:
Środa, 15 stycznia, Europejskie Centrum Pamięć, Edukacja, Kultura w Zgorzelcu Koźlicach
godz. 18.00 – Messiaen – Stacje światła /instalacje świetlne Jana Bilika
godz. 19.00 – koncert „Kwartet na koniec czasu” /Sarah Christian, Sebastian Manz, Martin Klett, Julian Steckel
Czwartek, 16 stycznia
godz.14.00 – Odkrycia archeologiczne na terenie byłego obozu jenieckiego Stalag VIII A/ Wykład Pawła Zawadzkiego, Europejskie Centrum Pamięć, Edukacja, Kultura Koźlice 1, Zgorzelec
godz. 20.00 – BLUE – Dźwięki gry świateł/ Performance do historycznego materiału filmowego z wykorzystaniem syntetyzatora wideo, głosu, organów i live electronic w wykonaniu Franza Danksagmüllera, Anne Michael, Sarah Weinberg, dawna Hochschule für Kirchenmusik (Wyższa Szkoła Muzyki Sakralnej), Langenstraße 37, Görlitz
Piątek, 17 stycznia
godz. 16.00 – Korespondencje/ otwarcie wystawy Steffena Thiemanna w Europejskim Centrum Pamięć, Edukacja, Kultura
godz. 20.00 – RED – Pierrot w świetle /Schönberg, Foresi/ / Koncert performatywny Ensemble Rubin i Steffena Thiemanna, Apollo Theater Hospitalstraße 2, Görlitz
Sobota, 18 stycznia
godz. 10.00 – Organy słoneczne i szkło artystyczne w Kościele Piotra i Pawła/ Oprowadzanie z Ruth-Andreą Lammert po kościele Piotra i Pawła, Görlitz
godz. 11.00 – Malarstwo i muzyka. Doświadczenia synestezyjne w sztuce ekspresjonizmu Görlitz/ Wykład Kaia Wenzela, Galeria Modernizmu w Kulturhistorisches Museum im Kaisertrutz, Platz des 17. Juni 1, Görlitz
godz. 14.00 – Synestezja jako twórcza technika Messiaena i innych/ Wykład prof. em. dr. Karla Schawelki, Atelier Kremser, Hartmannstraße 4, Görlitz
godz. 15:00 – Wrażenie zmysłowe, metafora czy struktura kompozycji? Kategoria “koloru” w twórczości Oliviera Messiaena/ Wykład prof. dr. Stefana Keyma, Atelier Kremser,
Hartmannstraße 4, Görlitz
godz. 20.00 – YELLOW – Brzmienie światła| Organy słoneczne /Messiaen, Ligeti, Hambraeus, Danksagmüller/ / Koncert z wizualizacjami i performansem w wykonaniu Franza Danksagmüllera z udziałem Jana Bilka, kościół Piotra i Pawła, Görlitz
Niedziela, 19 stycznia
godz. 11.30 – Brunch poetycki/ Brunch literacki i rozmowa z udziałem przedstawicieli sceny kultury Europa-Miasta, Bar/Restauracja Horschel, Untermarkt 1, Görlitz
godz. 16.00 – GREEN – Lustrzane odbicie barwy dźwięku/ Koncert Mirrorstrings w Ehemaliges Ständehaus, Dr.-Kahlbaum-Allee 31, Görlitz
Oprócz wymienionych, w programie Międzynarodowych Dni Messiaena nie zabraknie tradycyjnych oprowadzeń i warsztatów skierowanych szczególnie do młodzieży. Organizatorzy zachęcają też wszystkich do zapoznania się z historią byłego obozu jenieckiego Stalag VIII A, w którym od września 1939 r. do 8 maja 1945 r. więziono i zmuszano do pracy ok. 120 tys. wojskowych jeńców wojennych z różnych krajów. Obozu w Görlitz nie przeżył co dziesiąty więzień.
Informacje o możliwościach dojazdu na poszczególne wydarzenia, cenach biletów, oprowadzeniach, warsztatach: www.pl.messiaen-tage.eu
Renata Burdosz